Nguyễn Khánh Trung
Triết gia Rousseau mô tả về hình
ảnh lý tưởng của một người trẻ vào độ tuổi 15 qua nhân vật Emile trong tác phẩm
Emile hay là về giáo dục thế
này :
“Trí óc đúng đắn và không thành
kiến, tâm hồn tự do... Không phá rối sự an tĩnh của ai hết, nó đã sống hài
lòng, hạnh phúc và tự do, hết mức mà thiên nhiên cho phép” (tr. 277).
Nói đến con người tự chủ là nói
đến 3 khía cạnh : cái đầu (trí tuệ) ; trái tim (đạo đức và cảm
xúc) ; thể chất hành động.
Lần lượt tôi sẽ trình bày 3 khía
cạnh này :
Tự chủ về trí tuệ
Trí tuệ liên quan đến học hành, tri thức, tư
duy, tư tưởng, sáng tạo… Mục tiêu của mọi sự học và sự dạy chân chính trong gia
đình, ngoài nhà trường và ngoài xã hội liên quan đến mặt tri thức đều phải dẫn
đến giúp người học đạt được sự tự chủ về mặt trí tuệ.
Ông cha ta nói «con hơn cha là
nhà có phúc », thế hệ sau phải khá hơn thế hệ trước thì xã hội mới đi lên
được.
Khi còn nhỏ, người lớn nên
chuyển tải cho trẻ một số kiến thức và kỹ năng cơ bản để làm nền, nhưng điều
quan trọng là làm sao để chúng có tư duy độc lập, có chính kiến, cao hơn nữa là
có khả năng vượt qua những điều đã có và hướng đến sáng tạo, phát minh ra được những
điều mới, cải tiến được hoàn cảnh hiện tại thì mới thúc đẩy xã hội phát triển…
Còn học kiểu tầm chương trích
cú, học giỏi kiểu thi đua thuộc lòng và làm theo «lời thánh hiền » và chỉ
dừng lại như vậy thì đó là một kiểu lùi về quá khứ và đi xuống ! Vì khi đã
xem tư tưởng, lời nói của ai đó là thánh chỉ, thì phải lệ thuộc vào đó. Bởi lẽ
xưa nay có mấy ai qua mặt được các thánh.
Vấn đề là, thánh hiền dù có hay
có đúng tới đâu cũng đã là người thiên cổ, người của quá khứ, ở đó làm gì có
internet, facebook hay youtupe (dĩ nhiên ở đây, tôi đang nói
đến giáo dục, đến tư tưởng, đến khoa học chứ không nói đến tôn giáo)
Lời thánh hiền có rất nhiều
trong xã hội phong kiến mang màu sắc Khổng giáo đã tồn tại hàng ngàn năm ở nước
ta, nó vẫn còn ảnh hưởng và chi phối cách nghĩ và cách làm của người VN hiện
tại.
Nền giáo dục hiện nay vẫn còn
đầy những «lời thánh hiền » đang được áp đặt lên hàng triệu con trẻ vốn
rất khác nhau.
Lời thánh hiền có hay ho cách
mấy nếu dồn hàng triệu trẻ em vào đó thì đều không tốt vì đã đóng khung tư duy,
đồng phục tư tưởng, điều mà sự giáo dục tử tế không muốn…
Những điều này đi ngược lại với
tính duy biệt và tính chủ thể được thiên phú cho con người và dĩ nhiên nó cản
trở sự phát triển của các cá nhân và xã hội (xem bài 1).
Hiện nay, Bộ Giáo dục đang thực
hiện đổi mới, nhưng chỉ đổi mới hình thức cành nhánh bên ngoài, đổi mới các kỹ
thuật mà không thay đổi nền móng và « hệ điều hành », không thấy nhắm
đến một nền giáo dục khai phóng, nghĩa là không đặt ra mục tiêu giáo dục tự chủ
trí tuệ cho học sinh.
Trong khi mục tiêu hàng đầu giáo
dục gia đình cũng như nhà trường tại các nước phát triển là giáo dục tự chủ cho
con trẻ mà tự chủ về mặt trí tuệ là một nội dung quan trọng.
Giáo dục gia đình tại VN hiện
nay bị giáo dục nhà trường cuốn theo, các bậc cha mẹ dẫu có thương con nhưng
vẫn phải đội trên đầu gánh nặng văn hóa khổng giáo đã tồn tại hàng ngàn năm,
phải sống và chịu ảnh hưởng của xã hội hiện tại.
Vậy nên, các phụ huynh vẫn còn rất
nhấn mạnh trên các giá trị mang tính tuân thủ, sử dụng sự áp đặt trong cách
giáo dục, quá đề cao điểm số, bằng cấp…
Mà không chú ý đến tinh thần thực học thực
làm, không ý thức sứ mạng cuối cùng của giáo dục là phải giúp con cái mình tự
khai phóng bản thân và đạt đến sự tự chủ.
Mọi sự áp đặt một chiều trong
giáo dục một cách quá đáng đều xa rời bản tính tự nhiên nơi con người, đều
chống lại sự phát triển của từng cá thể và của cả xã hội.
Cũng có nghĩa là, xã hội nào càng tôn trọng
trẻ, xem trẻ là chủ thể, là tác nhân, là một bên trong quá trình giáo dục, thì
xã hội đó càng phát triển.
Người Phần Lan là một ví dụ điển
hình. Họ có một nền giáo dục phổ thông bậc nhất thế giới và cũng có một xã hội
thịnh vuợng với nhiều cái nhất.
Người Phần tôn trọng trẻ, xem trẻ là những chủ
thể duy biệt, từ đó họ đề cao phương pháp khác biệt hóa, luôn đặt trẻ làm trung
tâm trong mọi khâu của giáo dục và lấy việc giáo dục tự chủ, khai phóng con
người làm mục tiêu chính.
Kỳ
tiếp : Tự chủ về mặt đạo đức và cảm xúc.
No comments:
Post a Comment