| Bùi Văn Nam Sơn |
"Những
sự khác biệt mà không thật sự tạo nên được những sự khác biệt thì không
phải là những sự khác biệt"! Đó có lẽ là hạt nhân của triết thuyết dụng
hành Mỹ, xem nguồn gốc của mọi việc là ở trong hành động, hướng đến kết
quả của hành động và mời gọi hành động.
Vì
thế, triết thuyết dụng hành không tra hỏi về những "sự thiện tối cao"
hay những nguyên lý phổ quát, mà về sự khả biến của thế giới, về tính
chất diễn trình của nó. Thế giới là "đề án", là "thử nghiệm", nên chìa
khóa của sự tiến bộ không nằm trong quá khứ hay trong các giá trị cao xa
như thói quen của triết học, mà trong việc thẩm định thực trạng. Nếu
tương lai đặt nền móng trong hiện tại và con người có thể tạo nên cái
mới bằng tư duy sáng tạo, thì con người cũng tự gánh chịu trách nhiệm,
bởi phải tự mình cân nhắc trước những hậu quả của hành động. Chưa bàn
đến lời phê bình có thể có đối với thuyết dụng hành: hành động của con
người, kỳ cùng, có hướng theo những giá trị bất biến nào không, ta tập
trung vào hai câu hỏi sau cùng trong triết thuyết giáo dục-hành động của
John Dewey: bản chất của phương pháp và vai trò của nhà trường trong sự
tiến bộ của xã hội.
BẢN CHẤT CỦA PHƯƠNG PHÁP
Dewey theo thuyết dụng hành, (thậm chí ông còn gọi là "thuyết công cụ"), vì thế, với ông, thế giới dựa trên kinh nghiệm và con người chỉ có thể học hỏi nếu biết nối kết kinh nghiệm với quá khứ và tương lai. Công thức nổi tiếng của ông: "giáo dục là kinh nghiệm liên tục được tái tạo". Vậy, kinh nghiệm là gì? Ông trả lời: đó là tiến trình tuần hoàn liên tục giữa hành động của ta và thế giới chung quanh. Một khi vòng tuần hoàn này gặp rắc rối, bị tắt nghẽn và không thể giải quyết bằng thói quen được nữa, ta gặp phải "vấn đề". Bấy giờ tình huống buộc ta phải suy nghĩ và tiến hành "có phương pháp". Phần đóng góp của tư duy phương pháp càng lớn, chất lượng giáo dục của kinh nghiệm càng cao. Để kinh nghiệm có thể trở thành "kinh nghiệm giáo dục", ta cần phân biệt hai loại kinh nghiệm: kinh nghiệm cấp một, bằng "thử và sai"; kinh nghiệm cấp hai, như là hệ thống và khoa học. Chỉ có kinh nghiệm cấp hai này mới có giá trị trong giáo dục. Ở cấp hai này, ta phải trải qua "toàn bộ hành trình tư duy" gồm năm bước:
- nhận diện tình huống như là "có vấn đề";
- làm rõ tình huống bằng cách xác định vấn đề và phác họa một kế hoạch.
- nghiên cứu vấn đề, đặt và kiểm tra các giả thuyết;
- suy nghĩ thấu đáo những hệ quả của giải pháp; và sau cùng
- quyết định chọn một giải pháp, rồi lại kiểm tra lần nữa trước khi chấp nhận hoặc bác bỏ.
Vậy, chỉ khi ta suy nghĩ và hành động có phương pháp, ta mới thu thập tri thức và kinh nghiệm để tiến tới kinh nghiệm cao hơn, xa hơn.
BẢN CHẤT CỦA PHƯƠNG PHÁP
Dewey theo thuyết dụng hành, (thậm chí ông còn gọi là "thuyết công cụ"), vì thế, với ông, thế giới dựa trên kinh nghiệm và con người chỉ có thể học hỏi nếu biết nối kết kinh nghiệm với quá khứ và tương lai. Công thức nổi tiếng của ông: "giáo dục là kinh nghiệm liên tục được tái tạo". Vậy, kinh nghiệm là gì? Ông trả lời: đó là tiến trình tuần hoàn liên tục giữa hành động của ta và thế giới chung quanh. Một khi vòng tuần hoàn này gặp rắc rối, bị tắt nghẽn và không thể giải quyết bằng thói quen được nữa, ta gặp phải "vấn đề". Bấy giờ tình huống buộc ta phải suy nghĩ và tiến hành "có phương pháp". Phần đóng góp của tư duy phương pháp càng lớn, chất lượng giáo dục của kinh nghiệm càng cao. Để kinh nghiệm có thể trở thành "kinh nghiệm giáo dục", ta cần phân biệt hai loại kinh nghiệm: kinh nghiệm cấp một, bằng "thử và sai"; kinh nghiệm cấp hai, như là hệ thống và khoa học. Chỉ có kinh nghiệm cấp hai này mới có giá trị trong giáo dục. Ở cấp hai này, ta phải trải qua "toàn bộ hành trình tư duy" gồm năm bước:
- nhận diện tình huống như là "có vấn đề";
- làm rõ tình huống bằng cách xác định vấn đề và phác họa một kế hoạch.
- nghiên cứu vấn đề, đặt và kiểm tra các giả thuyết;
- suy nghĩ thấu đáo những hệ quả của giải pháp; và sau cùng
- quyết định chọn một giải pháp, rồi lại kiểm tra lần nữa trước khi chấp nhận hoặc bác bỏ.
Vậy, chỉ khi ta suy nghĩ và hành động có phương pháp, ta mới thu thập tri thức và kinh nghiệm để tiến tới kinh nghiệm cao hơn, xa hơn.
