Canh tân giáo dục bắt đầu từ đâu?

Giới thiệu sách "Giáo dục Việt Nam và Phần Lan" của Giản Tư Trung

Chỉ cần nhìn vào lý tưởng thực sự của một quốc gia và cách thức vận hành của nó thì hoàn toàn có thể biết được tương lai của quốc gia đó. Nếu một quốc gia nhiều năm hòa bình mà vẫn còn quá nghèo và lạc hậu so với thế giới thịnh vượng và văn minh thì nhất định quốc gia đó, hoặc có vấn đề về lý tưởng, hoặc có vấn đề về cách thức vận hành, hoặc có vấn đề cả hai.

Nếu một quốc gia thật sự muốn canh tân thì việc đầu tiên là phải xác định cho được đâu là một xã hội lý tưởng mà quốc gia đó muốn vươn tới và cách thức vận hành xã hội (công nghệ quản trị quốc gia) để hiện thực hóa được lý tưởng này.

Trong một xã hội văn minh luôn có 3 định chế là nhà nước, thị trường và xã hội dân sự. Cách thức vận hành xã hội cũng có nghĩa là cách thức vận hành 3 định chế này và mối quan hệ giữa chúng. Nhà nước nắm quyền lựcchính trị và thường theo đuổi quyền lực, còn thị trường nắm quyền lực kinh tế và thường theo đuổi lợi nhuận, và xã hội dân sự (chủ yếu là các chủ thể phi chính phủ và phi lợi nhuận) sẽ nắm quyền lực văn hóa và thường theo đuổi chân lý, đạo lý. Nếu không phát triển kinh tế thị trường thì không thể có nền kinh tế hùng mạnh và nếu không có xã hội dân sự thì không thể có nền văn hóa tiến bộ. Nhà nước thì quốc gia nào cũng có, nhưng nếu một quốc gia mà thiếu đi kinh tế thị trường hoàn thiện và xã hội dân sự mạnh mẽ thì chắc chắn quốc gia đó không thể thịnh vượng và văn minh.

Tính khách quan, sự thật xã hội và các tiêu chí chất lượng trong nghiên cứu định tính

NguyỄn KHÁNH TRUNG*

Từ những năm 1980 trở lại đây, giới nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn trên thế giới đang quay lại với nghiên cứu định tính như một cách cần thiết để đảm bảo chất lượng nghiên cứu, nhưng tại Việt Nam, loại hình nghiên cứu này chưa được thực hiện nhiều, các tài liệu, đặc biệt các tài liệu về khoa học luận liên quan dường như còn rất thiếu. Trong bối cảnh như vậy, chúng tôi thực hiện bài viết này nhằm góp phần nhỏ của mình vào việc cải thiện tình trạng nghèo nàn này. Bài viết trình bày cách hiểu về khái niệm “tính khách quan”, khái niệm “sự thật xã hội” trong loại hình nghiên cứu định tính, cũng như trình bày các tiêu chí chất lượng và một số kỹ thuật mà nhà nghiên cứu nên áp dụng để đảm bảo chất lượng cho một công trình nghiên cứu định tính.

Nếu vào thập niên 1970, phương pháp nghiên cứu định lượng chiếm vị trí thống soái trong các ngành khoa học xã hội với các kỹ thuật thu thập dữ liệu bằng bản hỏi, thống kê, số hoá, thì từ những năm 1980 trở lại đây, với sự quay lại của khái niệm chủ thể (acteur) trong các ngành khoa học xã hội và nhân văn (Oberson, 2010), các nhà nghiên cứu có khuynh hướng sử dụng các kỹ thuật của nghiên cứu định tính để tìm hiểu sâu các hiện tượng xã hội trong bối cảnh đặc thù, xem xét các quá trình trong các động thái (dynamique) và phức tạp của chúng (Bru, 2004; Duru-Bellat, 2004, dẫn bởi Paquay, 2006, tr. 14). Chiều hướng này đang trở thành một trào lưu quan trọng đến nỗi đã có nhà nghiên cứu cho rằng: “Ngày nay, người ta không gọi ai đó là ‘nhà nghiên cứu’ khi người này không biết đến các lý thuyết và các kỹ thuật nghiên cứu sâu (approfondie) mà chỉ dừng lại ở những kiểu điều tra thống kê máy móc” (Martinand, 2011).

Tuy nhiên, vấn đề muôn thuở của loại hình nghiên cứu này thường bị phê bình bởi các nhà thực chứng luận (positivisme) là thiếu “tính khách quan”, thiếu tính đại diện, thiếu các quy chuẩn ổn định để đo đạc “sự thật” xã hội (réalité sociale), không thể lặp lại các thí nghiệm để có thể kiểm chứng những điều nhà nghiên cứu tuyên bố, vv. Khái niệm “tính khách quan” là khái niệm trung tâm trong nghiên cứu khoa học, đặc biệt đối với các nhà nghiên cứu theo chủ nghĩa thực chứng luận. Với họ, nghiên cứu khoa học trên hết phải đảm bảo tính khách quan, Durkheim (1894) yêu cầu nhà nghiên cứu phải xem các hiện tượng xã hội như là những “sự vật xã hội” (chose sociale), nhà nghiên cứu phải trung lập, phải ra khỏi đối tượng nghiên cứu để có thể quan sát và phân tích đối tượng một cách khách quan, giữ thái độ trung lập như nhà vật lý quan sát một hiện tượng tự nhiên.

Thế nhưng thế nào là “tính khách quan” trong khoa học xã hội? Trong nghiên cứu định tính khái niệm này nên được hiểu thế nào? Thế nào là sự thật xã hội? Thế nào là tính đại diện? Nghiên cứu định tính cần những tiêu chí chất lượng nào? Trong bài viết, chúng tôi cố gắng trả lời các câu hỏi này. Những nội dung trả lời sẽ được trình bày vừa là kết quả nghiên cứu tài liệu, vừa là kết quả rút ra từ những trải nghiệm thực tế mà chúng tôi có được nhờ vào việc thực hiện các dự án nghiên cứu.

Tại sao người gốc châu Á thành công tại Mỹ?

THU AN

Tại khắp các trường học của nước Mỹ, sinh viên Mỹ gốc Á luôn nằm trong nhóm được điểm cao nhất. Tính trên phạm vi toàn xã hội Mỹ, người Mỹ gốc Á thành công hơn phần đông dân số Mỹ.

Thống kê của các công ty tư vấn tuyển dụng còn cho thấy người Mỹ gốc Á cũng nhận lương cao hơn so với tất cả các nhóm chủng tộc khác, kể cả người Mỹ da trắng. Bài viết mới đây trên New York Times đã đưa ra một số lý giải cho thành công của những người Mỹ gốc châu Á.

Truyền thống hiếu học

Nghiên cứu của tác giả Nicolas Kristof công bố vào năm ngoái cho thấy không nên quá quan tâm đến dư luận xã hội cho rằng người da trắng thường được ưu tiên còn người mang các màu da khác bị phân biệt đối xử nặng nề và phải nhận mức lương thấp hơn.

Những thành công mà người Mỹ gốc Á làm được cho thấy nếu có người thuộc nhóm sắc tộc nào đó bị tụt hậu lại thì vấn đề nằm chính ở bản thân họ chứ không phải do định kiến xã hội.

Cộng đồng người Mỹ gốc Á đến từ nhiều nước khác nhau, trong đó thành công nhất phải kể đến người Hàn Quốc và Trung Quốc. Theo nhận xét của nhiều nhà tuyển dụng, người Á thành công tại Mỹ bởi làm việc cực kỳ chăm chỉ.

Chắc chắn rằng sẽ là sai lầm nếu khẳng định rằng nước Mỹ đã không còn tình trạng phân biệt đối xử, nhưng từ thành công của người Mỹ gốc Á, có thể thấy rằng mọi chuyện đã tốt hơn rất nhiều.

Thành công của người châu Á tại Mỹ, theo phân tích của tác giả Jenifer Lee và Min Zhou, trong nghiên cứu mới đây, là do học vấn tốt. Thông thường, người châu Á có trình độ học vấn trung bình cao hơn cả người Mỹ, họ làm rất nhiều ngành nghề khác nhau, có thể là bác sỹ, nhà nghiên cứu hoặc một số nghề khác cần trình độ cao.

Khi bố mẹ có nghề nghiệp tốt và giàu có thì con cái họ cũng sẽ nhờ điều kiện đó mà phát triển. Thế nhưng tác giả Lee và Zhou chỉ ra rằng con cái của những người châu Á trung lưu ở Mỹ cũng có xu thế học hành rất tốt và thành đạt.

Theo nhiều phân tích, truyền thống hiếu học của người châu Á là một yếu tố quan trọng mang đến thành công cho họ. Điều đó cũng giống như người Do Thái rất thành công bởi có học vấn tốt hơn tất cả các chủng tộc khác trên thế giới.

Bộ Giáo dục muốn trẻ thành mẫu người công dân thế nào?

Nguyễn Khánh Trung

Góp ý với Dự thảo Chưởng trình giáo dục phổ thông tổng thể TS Nguyễn Khánh Trung (Viện Nghiên cứu Phát triển giáo dục IRED)cho rằng, dự thảo lần này có nhiều đột phá, xích lại gần hơn với cách làm của các nước có nền giáo dục phát triển. Tuy nhiên còn một vài điểm cần góp ý với nhóm tác giả biên soạn.

Những câu hỏi căn bản
Có ba câu hỏi hết sức quan trọng và căn bản, vì chúng định hướng và ảnh hưởng lên toàn bộ các khâu còn lại, việc thành bại của công cuộc đổi mới giáo dục phụ thuộc vào cách mà các tác giả biên soạn chương trình trả lời những câu hỏi này.
Câu hỏi thứ nhất liên quan đến tầm nhìn, viễn kiến về tương lai của thế giới nói chung và của Việt Nam nói riêng, đó là: Thế giới trong tương lai sẽ như thế nào? Xã hội Việt Nam trong tương lai sẽ như thế nào?
Những điều mà chúng ta đang bàn trong Dự thảo chương trình tổng thể hiện nay là để đào tạo các thế hệ tương lai, liên quan đến chất lượng nguồn nhân lực của xã hội tương lai trong những thập niên sắp tới, nên rất cần một phóng chiếu thể hiện tầm nhìn và triết lý của những người biên soạn. Đối với một kế hoạch cuộc đời của một cá nhân, hay một dự án làm ăn của một công ty, sự thành bại của nó phụ thuộc vào tầm nhìn và viễn kiến của những người chịu trách nhiệm vạch ra dự án, huống hồ đây là một dự án giáo dục quốc gia, có ảnh hưởng đến hàng triệu trẻ em, ảnh hưởng đến tương lai quốc gia, nên việc đem ra và tranh luận về tầm nhìn tương lai là hết sức quan trọng.
Câu hỏi trên liên quan đến câu hỏi căn bản thứ hai: Xã hội tương lai cần mẫu người thế nào? Hay nói rõ hơn, sau những năm tháng ngồi trên ghế nhà trường, từ những lớp mầm non đến lớp 12, Bộ Giáo dục muốn đào tạo các trẻ nhỏ thành mẫu người công dân thế nào? Mẫu người đó phải có những phẩm chất, năng lực và kiến thức gì để có thể bước vào đời một cách vững chãi, sống tốt, và thúc đẩy xã hội phát triển?
Câu hỏi này liên quan đến mục tiêu tổng thể của cả chương trình giáo dục phổ thông, nên nhất thiết phải trả lời nó thật thấu đáo, rõ ràng và thuyết phục. Tôi đã đọc Chương trình cốt lõi quốc gia về Giáo dục cơ bản của Phần Lan năm 2004 (gồm chương trình tổng thể và chương trình các môn học), thì thấy họ dành nhiều dung lượng mô tả một cách khá chi tiết về mẫu người lý tưởng mà họ mong muốn trên mặt tổng quát cũng như cụ thể trong từng môn học và hoạt động học tập, có thể tóm tắt đó là mẫu hình “con người tự do, tự chủ và trách nhiệm”.

Cha mẹ Pháp tự hào điều gì về con cái?

  Nguyễn Khánh Trung

05/10/2015 22:00 GMT+7

TTO - Trong khuôn khổ một dự án nghiên cứu của Viện Nghiên cứu phát triển giáo dục (IRED), chúng tôi phỏng vấn một số phụ huynh Pháp để tìm hiểu về nhận thức, quan niệm về mục tiêu và cách thức giáo dục con trẻ, thì thấy rằng ưu tiên hàng đầu của họ là giáo dục sự tự chủ cho con.

Họ giáo dục con tự chủ trong cách ăn nết ở hằng ngày, trong các mối quan hệ với người khác, tự chủ trong học tập, tư duy và phán đoán, tự chủ trong đời sống tinh thần và cả về tài chính... Trong bài viết ngắn này, chúng tôi chỉ đề cập đến khía cạnh giáo dục tự chủ về tài chính và quan niệm của họ về tương lai của con cái.

3.000 USD một suất “chạy” trường

• Hạ Anh

Cập nhật : 13:17 | 02/10/2013

 - Tham nhũng tuyển sinh phổ biến ngay từ cấp học ban đầu, với chi phí hối lộ 3.000 USD để được vào một trường tiểu học danh tiếng và khoảng 300 - 800 USD cho một suất vào trường "thường thường bậc trung".

Mức phí 3.000 USD được so sánh "cao hơn thu nhập bình quân đầu người" của Việt Nam hiện nay.

Đây là thông tin vừa được đưa ra trong khảo sát về "tham nhũng trong giáo dục phổ thông" của nhóm cán bộ tổ chức Hướng Tới Minh Bạch tại Việt Nam.

'Tuy nhiên, tiền không thôi chưa đủ"- bản khảo sát lưu ý.

“Việc khoảng 30% phụ huynh tìm cách xin cho con vào học ở trường "điểm" trái tuyến dẫn tới sự hình thành một hệ thống ngầm có liên quan tới những người môi giới thứ ba xúc tiến cho quá trình này”.

Nhóm nghiên cứu chỉ ra nguyên nhân đầu tiên của tình trạng "chạy" trường là do nhu cầu lớn. Kết quả khảo sát cho thấy, việc "chạy" trường được nhiều người chấp nhận. Có 67% phụ huynh coi chuyện này là bình thường.