(NKT) - Dưới đây là bản nguyên của
bài viết đăng trên Tạp Chí Tia Sáng
Nguyễn Khánh Trung
Không biết câu “chín người mười ý”
mà người Việt hay nói hằng ngày có gốc gác từ đâu, có lẽ là một sự đúc kết kinh
nghiệm sống của ông cha ta, nó thật hay và thật đúng trong đời sống không những
với xã hội Việt Nam mà với tất cả mọi xã hội. Nhà tôi có ba cháu nhỏ, cứ mỗi lần
các cháu được phép xem một cuốn phim nào đó, là lại nảy sinh cãi vã vì mỗi cháu
mỗi ý, lắm khi các cháu tự thoả thuận với nhau không được, buộc chúng tôi phải
dàn xếp. Chỉ có ba đứa nhỏ còn vậy, huống hồ là cả một xã hội?
Khỏi phải lý thuyết gì cao xa cũng
có thể khảng định, chuyện “chín người mười ý” là bản chất của xã hội con người,
bất kể là ở đâu, thuộc về nền văn hoá nào. Nếu có xã hội nào mà luôn luôn muôn
người một ý, có lẽ đó không còn là xã hội con người bình thường nữa, đó là một
xã hội rô bô, nơi con người đã bị biến thành công cụ, bị điều khiển và chắc chắn
xã hội đó sẽ tẻ nhạt và chậm phát triển.
Chiến
tranh và độc tài trong một xã hội
Chuyện “chính người mười ý” tưởng
chừng đơn giản, ấy vậy mà trên thế giới đã tốn bao nhiêu xương máu vì chuyện
này, bởi có những cá nhân, hay nhóm người không hiểu hay cố tình không hiểu. Xã
hội được kết cấu bởi các cá nhân và các nhóm người khác nhau, trong đó nhóm nào
cũng có cái lý của mình, nhờ cái lý đó mà các thành viên quy tụ chia sẻ với
nhau. Khi có nhiều thành phần khác nhau như thế, chắc chắn sẽ có sự xung đột giữa
các thành viên trong nhóm hoặc giữa các nhóm với nhau. Những chuyện này xảy ra
cũng là điều tự nhiên như hơi thở, là bản chất của xã hội con người, cũng giống
như chuyện “chín người mười ý” đã nói. Nội chiến xảy ra là do các nhóm thương lượng,
thoả thuận với nhau không được bằng lời, bằng lý luận dẫn đến sử dụng vũ lực, dùng
đến vũ khí.
Có những cá nhân, hay nhóm người
mạnh trong xã hội đã xưng hùng xưng bá, khi đã có quyền lực trong tay, thì tìm
cách làm hợp lý hoá và hợp pháp hoá tư tưởng, các giá trị riêng của mình, áp đặt
lên mọi người như một thứ chân lý phổ quát duy nhất. Dĩ nhiên là, chân lý đó phải
có lợi cho trật tự xã hội mà trong đó họ ngồi ở hàng đầu để thống trị người
khác, đó là lý của kẻ mạnh trong các xã hội độc tài.
Như vậy có thể nói, tình trạng
chiến tranh, độc tài xảy ra trong xã hội con người, là do con người không tôn
trọng nhau, không biết dùng lời lẽ trí tuệ để thương thuyết với nhau, để điều
tiết các xung đột bất đồng trong xã hội. Hay nói cách khác, các xã hội đó chưa có
dân chủ, hay chưa đạt đến xã hội dân chủ thực sự.
Dân chủ như một giải pháp
Các xã hội Tây phương sau một thời
gian đánh đấm nhau, cuối cùng cũng tìm ra được một giải pháp, một hình thức tổ
chức xã hội hợp lý mà cho đến nay, loài người chưa tìm ra một hình thức nào mới
hơn, hợp lý hơn. Đó chính là xã hội dân chủ. Trước tiên, họ nhất trí với nhau
trên nguyên tắc công nhận chuyện “chín người mười ý” là bản chất của xã hội. Họ
luật pháp hóa “chuyện chín người mười ý” thành một nguyên tắc ứng xử, và cũng
luật pháp hoá những nguyên tắc giải quyết bất đồng, xung đột trong xã hội; họ
giáo dục công dân “tôn trọng sự khác biệt”, tôn trọng tự do cá nhân của người
khác, biết cách thương lượng, giải quyết các xung đột, xem đó là những giá trị,
những chuẩn mực, những kỹ năng của đời sống văn minh. Mọi ý kiến, ý tưởng, lập
trường, khuynh hướng của các cá nhân, các nhóm trong xã hội đều được tôn trọng,
được tự do tồn tại và phát triển trong một cơ chế cạnh tranh bình đẳng và tôn
trọng lẫn nhau. Ai muốn theo ý nào, lập trường nào là quyền tự do của mỗi người.
Muốn làm cho mình mạnh lên thì tìm đồng chí, lập ra hội, ra nhóm, ra đảng để vận
động, thuyết phục người khác. Về chính trị, nhóm nào vận động được nhiều người
trong xã hội đi theo, chiếm đa số thì nhóm đó cầm quyền, hoặc liên minh với các
nhóm khác cầm quyền, còn những nhóm khác tiếp tục đóng vai trò phản biện, đối
trọng với nhóm cầm quyền để làm cho xã hội hài hoà...
Và để bảo đảm trật tự của một xã
hội “chín người mười ý”, người ta phân biệt rõ giữa công và tư. Họ cho rằng,
anh theo nhóm nào, đảng nào, tín ngưỡng nào thì cứ việc, đó là quyền của anh, là
chuyện riêng tư của anh (lĩnh vực tư), chứ không phải chuyện công (lĩnh vực
công), chuyện chung của mọi thành phần trong xã hội. Các thiết chế như Nhà nước,
quân đội, cảnh sát, toà án, giáo dục phải là thuộc lĩnh vực công, nhằm đảm bảo
trật tự xã hội, bảo vệ và thi hành luật pháp, bảo vệ cho quyền lợi của mọi người,
của các nhóm khác nhau. Nhà nước, chính phủ có thể nằm trong tay một đảng trong
một nhiệm kỳ nào đó, nhưng phải với một điều kiện, đó là đảng đó phải vận động được
trên một nữa người dân đi bầu bỏ phiếu cho mình, lúc đó chuyện tư của anh có thể
trở thành chuyện công, chuyện chung của mọi người, vì người dân thấy anh hay,
anh đại diện được cho tiếng nói của họ, và có lợi cho họ.
Nói chung, người dân trong xã hội
dân chủ luôn là trọng tài, lá phiếu của họ đóng vai trò quyết định số phận của
các nhóm khác nhau trên chính trường, là thước đo để biết quyền lực anh có
trong tay có hợp pháp và chính danh hay không.
Giáo dục
Về giáo dục, các trường tư thì không
nói, nhưng các trường công phải thuộc lĩnh vực công, nhằm đào tạo ra những người
công dân trung lập, trang bị cho trẻ nhỏ ý thức về các quyền, nghĩa vụ và trách
nhiệm của người công dân tương lai nhằm chuyẩn bị cho các em thái độ chấp nhận,
tôn trọng sự khác biệt và có khả năng, có tinh thần tham gia tích cực vào xã hội
với bản chất là “chín người mười ý”. Không có một nhóm nào có quyền lấy nhà trường
làm phương tiện riêng cho mình. Ở Pháp, người ta cấm các khẩu hiệu tuyên truyền
mang tính chính trị trong nhà trường. Trường học là thiết chế công, dành cho
con em của mọi thành phần, của mọi nhóm, là nơi gặp gỡ của muôn người muôn ý,
nên không có cá nhân nào, hay nhóm nào có quyền sử dụng nó để phục vụ cho ý đồ
riêng của nhóm mình. Mục tiêu giáo dục, do đó, không phải là đào tạo học sinh
thành những con người công cụ, theo một khuôn mẫu nhất định nào, theo ý chí của
một nhóm nào đó, nhưng nói như J. J, Rousseau (1712 – 1778), triết gia đã sống
cách chúng ta 250 năm, là nơi đào tạo học sinh LÀM NGƯỜI[1],
con người tự do, tự chủ và có trách nhiệm. Trường học là nơi chuyển tải những
tri thức và phương pháp khoa học, nơi giữ gìn và chuyển tải các giá trị văn hoá
tốt đẹp từ thế hệ này sang thế hệ khác, là nơi trang bị cho các em khả năng và
tinh thần phản biện để chính các em có khả năng suy xét, và dùng lý trí của
mình để tự tạo cho mình một lối đi riêng, hay để chọn cho mình một con đường, một
nhóm giữa một xã hội với bản chất là “chín người mười ý”.
Mục tiêu của giáo
dục không phải là nơi buộc thế hệ trẻ phải tuân phục những điều có sẵn, nhưng
là nơi làm cho các em phát triển trí tuệ, trang bị cho các em các kỹ năng truyền
thông, thương lượng, phương pháp tư duy, khuyến khích các em tìm tòi cái mới,
thúc đẩy thay đổi hiện trạng để phát triển xã hội.
Những lợi ích
Có thể nói, mô hình xã hội dân chủ
là một giải pháp hợp lý mà con người tìm ra, biến “chuyện chín người mười ý”, tưởng
chừng như là xấu, là nguyên nhân của đánh đấm nhau một thời thành sức mạnh, kích
thích và thúc đẩy sự tiến bộ về mọi mặt, từ khoa học, kỹ thuật, giáo dục đến
kinh tế thông qua cơ chế cạnh tranh. Thực tế trên thế giới cho thấy, đất nước nào
theo mô hình dân chủ đều không nhiều thì ít cũng phát triển cả, không kể là ở đâu,
văn hóa nào. Ví dụ như cùng xứ Kim Chi, nhưng Miền bắc và Miền Nam là khác nhau
một trời một vực, vì một bên quản lý xã hội dựa trên nguyên tắc “chín người mười
ý”, còn bên khác theo nguyên tắc muôn người như một. Xứ Lúa nước chúng ta cũng
vậy, bây giờ người dân có cái ăn cái để một tí so với thời sổ gạo, cũng nhờ áp
dụng nguyên tắc này trong lĩnh vực kinh tế.
Việt Nam chúng ta đang gặp đủ thứ
vấn đề từ kinh tế, giáo dục, chính trị xã hội. Suy cho cùng, nguyên nhân cũng
là chúng ta không rõ ràng, thượng tầng tư tưởng đang chi phối xã hội ở trong
tình trạng nhất nguyên, trong khi hạ tầng cơ sở lại là kinh tế thị trường, nghĩa
là chấp nhận có các thành phần khác nhau. Hai thể thức vốn có bản chất trái ngược
nhau lại được ráp lại với nhau, và đương nhiên là hàm chứa nhiều mâu thuẫn lớn,
là nguyên nhân của tất cả. Đảng – Nhà nước đang kêu gọi người dân góp ý sửa đổi
Hiến Pháp, theo tôi, nếu thực lòng muốn Đất nước phát triển, khoẻ mạnh về văn
hoá, kinh tế, giáo dục, khoa học, thì không có con đường nào khác là phải phá vỡ
những mâu thuẫn đã nêu, theo hướng chấp nhận xã hội như bản chất của nó, đó là “chín
người mười ý”, và tổ chức quản lý xã hội trên sự công nhận này. Mô hình dân chủ
hoàn toàn phù hợp với cơ chế kinh tế thị trường, vì cùng có những nguyên tắc như
là tự do cạnh tranh, có nhiều thành phần tham gia, và điều hay nhất là cùng xem
người dân là trọng tài, cùng dựa trên sự chọn lựa của người dân. Cách thức này
cũng sẽ thúc đẩy khoa học và giáo dục phát triển, vì những lĩnh vực này rất cần
sự tự do để sáng tạo, để đi trước xã hội nhằm dẫn đường cho xã hội phát triển.
Nguyễn Khánh Trung
[1] Rousseau, J.J. (1964). Emile hay là về giáo dục. Do Lê Hồng
Sâm, Trần Quốc Dương (2010) dịch. Hà Nội: Nxb Tri Thức
No comments:
Post a Comment