Nguyễn Khánh Trung
Khởi đầu năm mới 2015 cả thế giới bàng hoàng về vụ khủng bố giết người
hàng loạt tại toà báo chấm biếm Charlie Hebdo – Paris – Pháp, đây có lẽ là một
phần trong những phong trào thánh chiến mà điển hình nhất là sự nổi lên của “Nhà
nước Hồi Giáo” đang làm cả thế giới lo lắng và rùng mình về mức độ bạo lực dã
man chưa từng thấy mà các tay súng đã làm.
Ở một cực khác, chúng ta đang chứng kiến một thời đại mà biên
giới quốc gia, khoảng cách địa lý dường như trở nên mờ nhạt, một chuyên gia của
một công ty Mỹ có thể trả lời cho khách hàng tại Anh từ Ấn Độ; cách thức liên hệ
trao đổi giữa hai đồng nghiệp trong một viện nghiên cứu ngồi bên cạnh nhau cũng
không khác gì nhiều so với khi họ cách nhau nữa vòng trái đất.
Cả hai hiện tượng trên phải chăng là hai mặt của vấn đề “toàn cầu” và
“bộ lạc” trong phát biểu của Piet Hein : “Chúng ta là công dân toàn cầu với tâm
hồn bộ lạc”. Bộ lạc ở đây cũng có thể hiểu là quốc gia, là chủ nghĩa dân tộc hay
rộng hơn là các thứ chủ nghĩa liên quan đến chính trị, tôn giáo và văn hoá,
v.v…
Rõ ràng dù muốn hay không, dù mức độ hội nhập quốc tế thế nào, chúng ta
cũng không thể và không nên cắt bỏ phần “bộ lạc” trong mỗi chúng ta. Và cũng
không nên nhân danh “bộ lạc”, nhân danh cái riêng của mình để áp đặt, dùng bạo
lực buộc những người khác, những nhóm khác phải theo các giá trị của riêng
mình.
Không thể và không nên cắt bỏ “tâm hồn bộ lạc”
Không thể vì “tâm hồn bộ lạc” là những thể hiện “căn tính” (identité)
riêng của mỗi con người hay mỗi nhóm người. Mỗi cá nhân chúng ta có một lai lịch
văn hoá và tập tính trong cách nghĩ và hành động gắn liền với hoàn cảnh chính
trị, xã hội văn hoá, tôn giáo và giáo dục cụ thể trong đó cá nhân lớn lên, nhân
cách được hình thành, nên không dễ gì có thể “mật gốc” cho dẫu có hội nhập thế
giới thế nào. Đây là điều hiển nhiên và cần thiết.
Không nên cắt bỏ phần “tâm hồn bộ lạc” vì khi chủ trương cắt bỏ hoàn
toàn phần riêng để đón nhận các giá trị toàn cầu, điều này có thể đẩy chúng ta
sang một cực quá khích khác nguy hiểm. Hảy hình dung, giả sử mọi công dân trên
thế giới một ngày nào đó đều dứt bỏ căn tính văn hoá của mình để thành công dân
của một “thế giới đại đồng”, thì thế giới đó thật buồn chán đơn điệu và sẽ hết
sức sống, sự phát triển có lẽ sẽ dừng lại. Thế giới đó sẽ không còn động lực
cạnh tranh để thay đổi đi lên, không còn sự khác biệt để khám phá, không còn
những đối lập, những va đập tư tưởng để thúc đẩy tư duy con người làm việc và
tìm kiếm những điều mới mẻ. Các suy tư của triết học, của khoa học xã hội lúc đó
sẽ trở nên giáo điều, trở thành những loại ý thức hệ công cụ có thể được sử dụng
bởi một nhóm người nào đó dắt mũi cả thể giới đi theo con đường mà họ
muốn.
Nhưng cũng không nên tuyệt đối các thứ chủ
nghĩa
Ở cực ngược lại, nếu “tâm hồn bộ lạc” quá mạnh, trở thành một thứ chủ
nghĩa cực đoan như thái độ tự hào dân tộc mình có hàng ngàn năm văn hoá, rồi
khinh thường những quốc gia khác chỉ mới thiết lập mấy trăm năm; hay xem tôn
giáo mình là chân lý duy nhất đúng và xem phần thế giới còn lại là “ngoại đạo”,
là ma quỷ cần tiêu diệt; hay chủ nghĩa chủ thuyết của mình hơn gấp vạn lần các
thứ chủ nghĩa khác… Những điều như thế cũng sẽ làm thế giới không yên, là nguồn
cội của chiến tranh xung đột, những gì chúng ta đang hằng ngày chứng kiến trên
thế giới mà những vụ khủng bố là những ví dụ điển hình.
Đứng
trước một hiện trạng toàn cầu hoá ngày càng sâu và rộng như đã nói, chúng ta
không thể khép kín, không thể chống lại, chúng ta phải chấp nhận khuynh hướng
này nếu chúng ta muốn phát triển xét về mặt cá nhân cũng như về mặt quốc gia.
Như vậy để chuyẩn bị cho người trẻ bước vào đời, bước vào thế giới toàn cầu hoá
nhưng đa dạng, đầy sự khác biệt, chúng ta phải hướng đến đào tạo mẫu người công
dân thế nào cho phù hợp ?
Những
tố chất và kỹ năng của công dân toàn cầu
Theo
tôi, để có thể tồn tại và phát triển trong thế giới toàn cầu hoá hôm nay, các
quốc gia phải hướng đến đào tạo các “công dân toàn cầu”. Đó là hình ảnh của công
dân có những kỹ năng, những tố chất để có thể sống, làm việc và kiến tạo và bảo
vệ một thế giới hoà bình và dân chủ, các công dân đó phải hiểu biết các nền văn
hoá khác nhau, có khả năng giao tiếp và hợp tác với nhau… và quan trọng hơn hết
là thái độ bao dung và biết tôn trong sự khác biệt.
Tôn
trọng sự khác biệt, kính trọng người khác là một giá trí cốt lõi, là tiêu chuẩn
văn minh từ lâu đã được đề cao trong giáo dục gia đình cũng như giáo dục nhà
trường tại các nước dân chủ phát triển mà chúng tôi đã thấy rất rõ khi phỏng vấn
các bà mẹ tại Pháp cũng như các giáo viên, các phụ huynh ở Phần Lan.
Tôn
trọng sự khác biệt rất cần để mọi người có thể sống chung với nhau một cách hoà
bình trong thế giới đa nguyên đa cực, cũng như để sống chung hoà bình với nhau
trong cùng một xã hội luôn có bản chất là chín người mười ý. Công dân toàn cầu
nên được giáo dục những giá trị phổ quát như các quyền cơ bản của con người đã
được LHQ chủ trương.
Về
mặt kỹ năng, Tony Wagner, nhà nghiên cứu giáo dục người Mỹ đưa ra “Bảy kỹ năng
Tồn tại cho thế kỷ hai mươi mốt” này mà các trường phổ thông nên lấy làm mục
tiêu đào tạo là: 1) Tư duy phản biện và giải quyết vấn đề; 2) Hợp tác trong mạng
lưới và lãnh đạo bằng ảnh hưởng; 3) Sự nhanh nhạy và khả năng thích ứng; 4) Tính
chủ động và tinh thần doanh nhân; 5) Giao tiếp hiệu quả bằng lời nói và bằng văn
bản; 6) Truy cập và phân tích thông tin; và 7) Tính ham hiểu biết và trí tưởng
tượng.
Tóm
lại, một công dân toàn cầu không phải là một công dân “mất gốc” như một số người
hay lo lắng. Các nước có nền giáo dục hiện đại hôm nay không ai chủ trương xoá
bỏ căn tính văn hoá của các cá nhân cũng như văn hoá vùng miền, mà ngược lại
đang khuyến khích sự khác biệt hoá và tôn trọng sự khác biệt như một phương cách
bảo vệ trật tự của xã hội dân chủ và đa dạng. Nói theo cách của giáo sự William
Gaudelli (Đại học Columbia) là “…Vì vậy, rất cần thiết để chúng ta có cái nhìn
bao dung hơn: chúng ta là con người. Để từ đó ta thấy được những giá trị nhân
bản phổ quát, hiểu và tôn trọng sự khác biệt để chung sống với nhau trong đa
dạng và hòa hợp”.
Nguồn: Thế Giới Tiếp Thị - Số Xuân 2015 (đây là bản nguyên)
No comments:
Post a Comment